SAMSUN SALIPAZAR İLÇESİ TUNÇ-DEMİR ÇAĞ

SAMSUN SALIPAZAR İLÇESİ TUNÇ-DEMİR ÇAĞ İSKAN ALANLARI VE GARPU KALE/YEŞİLKÖY

Salıpazarı İlçesi Belediye Başkanlığı'nın 16.11.2012 tarih ve 1032 sayılı yazısında Konakören Köyü, Heybelik Mevki, Cevizli Köyü Kaya Mezarı ve Huma Ahşap Camii, Yayla Köy Azap İni Mağarası, Karacaören Köyü, Soyuk Mahallesi Ahşap Camiinin ivedilikle incelenerek gereğinin yapılması istenmektedir.

            Söz konusu yerler 17.11.2012 günü incelenmiştir.

1) Konakören Köyü Heybelik Mevki Tunç/Demir Çağı Kaya-Yamaç Yerleşmesi ;

Terme İlçesi Ambartepe Beldesinin  Orta mahallesi ile Konakören köyü Heyebelik Mahallesinin Bolas deresi ile ayrıldığı ve  Tokat Niksar- Amasya Taşova ve Ordu Akkuş kervan yolunun geçtiği Eğriyol köprüsü üzerinde  yer almaktadır. Kaya kütlesi ile yamaç arasına yol açılmış olduğundan seramik yoğunluğu yamaçta kalmıştır. Yerleşme Bolas deresinin oluşturduğu vadide yer almakta olup, yakın çevresinde tarıma uygun araziler olması da dikkat çekmektedir. Aynı Köydeki Garpu Kale (Amazon Kalesi)  açık hava tapınağı/kaya atları ile ilişkilendirilebilecek olan yerleşmede zengin  seviyede tunç-demir çağ malzemesi dikkat çekmektedir. Samsun'un Tekkeköy sonrası doğu kısmında, özelliklede dağlık bölgede tespit edilmiş ilk  eskiçağ yerleşmesi olması bakımından önemlidir. Böylece Konakören Köyü Garpu Kale açık hava tapınağı/kaya atları ve Yeşilköy Kaya Mezarlarını kullanan kültürün Heybelikteki kültürle aynı olduğu ve başlangıcının M.Ö.3000 lere kadar gittiğini göstermesi bakımından önemlidir.Alanla ilgili arkeolojik sit alanı ilan çalışmalarına başlanmıştır.

2) Cevizli Köyü  Huma Ahşap Camii;

            Cevizli Köyünün eski adı Huma/Homa olup, isim Eski Türkçede Humay /da denilen Ana Tanrıça ve yükseklerde yaşayan efsanevi /cennet kuşu Hüma ile ilişkilidir. Hemen yanındaki  Terme sınırlarındaki  bölge ile bir bütünlük içerisinde Oğuzlu, Göktürk, Gökmen, vb. adların yoğunluğu coğrafyanın Türk iskanı hakkında ipuçları vermektedir.  Huma Ahşap Caminin olduğu aynı alanda Salıpazarı Yeşilköy Kaya mezarları ile aynı özelliklere sahip Kaya mezarı  ve yakın mesafesindeki tepede Gökgöz Tekkesi bulunmaktadır.

             Camii; Cevizli Köyü, Cami Yanı Mahallesindeki büyük eski mezarlık içerisinde yer almaktadır. Huma  Camii adıyla anılan camiyi Hasan Ustanın yaptığı binmektedir. Harim ve önündeki sonradan kapatılmış sundurmadan oluşan yapı Köy Tüzel Kişiliğine aittir ve minaresi bulunmamaktadır. Genel görünüm itibari ile Salıpazarı Ahşap Camilerinin özelliklerini taşıyan yapı dıştan iki katlı cephe düzenine sahiptir. İri taşlar üzerine bindirilen kirişlerin üzerine yerleştirilen taban nemin etkisinden kurtulmak amacıyla topraktan yükseltilmiş, kestane cinsi ağaçtan ahşap perdeler yığma olarak muntazam dilmeler halinde yerleştirilmiştir. Köşelerde kurtboğazı geçme tekniğiyle tutturulan ahşap perdelerdeki düzgünlük oldukça dikkat çeker. Camiyi oluşturan ahşap perdeler aynı ölçülerde kesilerek aralara dikmeler yerleştirilmiş ve dikme aralarındaki açıklıklar pencere olarak düzenlenmiştir. Caminin her iki katında muntazam kesilmiş perdeler  ve bu perdeler arasında harimi dolanan bir kat kirişi mevcuttur. Duvarları oluşturan perdeler kavilalar ile sağlamlaştırılarak statik dengenin sabitlenmesi sağlanmıştır. Harim alt ve üst katlarda simetrik bir görüntü veren dikdörtgen formlu giyotin kanatlı pencere sistemi ile aydınlatılmaktadır.

Camii önündeki kapalı sundurmadan harime geçilmektedir. Harim girişinin sağından bir merdivenle mahfile çıkış sağlanmaktadır. Ahşap yığma tekniği ile inşa edilen yapıda kare formlu harem içten  düz tavanlı ve mihrap önü kubbeli  dıştan ise dört omuzlu kırma çatı ile kapatılmıştır. Alaturka kiremitle örtülü kırma çatı son yıllarda yapılan değişikliklerle Marsilya kiremitle kaplanmıştır. Sade bir işçilik gösteren çift kanatlı kapıyla girilen  harim de mahfel,  -U- şeklinde doğu-batı yönde devam eder ve ortada balkon formunda mihrap yönünde çıkıntı yapar. Toplam altı sütunla taşınan mahvel genel olarak sade bir görüntü arz edip, sütunların başlık ve altlık kısımları dikdörtgen, gövdeleri ise çokgen  kesitlidir. Sütun dizisi tavanı desteklemek amacıyla mahfilde de devam etmektedir. Harime doğru çıkıntı yapan Mihrap yuvarlak hatlı kenarları niş şeklinde bir düzenleme gösterip iki yanında kıble duvarı boyunca uzanan rahle sekisi görülmektedir. Vaiz kürsüsü ile  minber genel olarak sade bir işçilik gösterir. Güneyde iki, doğu-batı cephede üçer olmak üzere iki katlı bir pencere ve cephe düzenine sahip olup, kareye yakın plan sergileyen camii 19.yy. da inşa edilmiş ahşap camiiler geleneğindedir. Huma Ahşap Camiinin  Tesciline ilişkin  bilgi ve belgeler hazırlanarak  Samsun Kültür Varlıklarını Koruma Kuruluna iletilmiştir.

3) Cevizli Köyü  Huma Ahşap Camii Mezarlığındaki Kaya Mezarı ;

Salıpazarı İlçesi, Cevizli Köyü, Camii Yanı Mahallesindeki  Huma Ahşap Camii bahçesinde bir adet Kaya mezarı tespit edilmiştir. Orta boyutlu  kaya kitlesindeki taraçalarda yapılan incelemelerde yontularak düzleştirilmiş bağımsız kaya fasadında konumlandırılmış bir adet oda mezar görülmüştür. Hali hazırda da mezarlık olarak kullanılan bu alanın mevcut işlevinin çok eskiye gittiği bu tespitle anlaşılmaktadır. Sahanın Nekropol olma ihtimali olsa da açıkta sadece bir mezar odası görülebilmektedir. Kaya mezarı tek odalı, üç sekili kaya oda mezarlarına örnek olup soyulmuştur. Salıpazarı ilçesi, Yeşil Köy, Kayadibi Mevkiinde runik yazılı-tamgalı taşlarla iç içe olan kaya mezarları ile aynı özellikleri sergilen Cevizli Köyü Kaya mezarı aynı kültürün ürünü olduklarını ve yayılım alanını göstermesi bakımından çok önemlidir. Kaya Mezarının tescil çalışmalarına başlanmıştır.

4) Cevizli Köyü  Şehit Gök Göz Tekkesi;

Cevizli Köyü Güney Tepe ve hemen yanındaki Kırağın Mevkiinde ''GÖK GÖZ TEKKESİ'' adıyla anılan taşla çevrilmiş birer mezar bulunmaktadır. İki ayrı tepede aynı isimde tekke olması ilginç olup rivayet Anadolu' nun adsız Şehitlerinden biri olduğunu göstermektedir. Fetih yıllarında bölgedeki kanlı savaşlardan birinde  ''GÖKGÖZ'' (mavi gözlü) namlı bir Bey kılıç-kalkanıyla Güney Tepede savaşırken kollarını kaybeder. Ancak Allah tarafından verilen gizli güçle kılıç-kalkanıyla savaşmaya devam eder ve düşmanı Güney Tepeden püskürtmeyi başarıp ilerleyerek arkadaşlarının savaştığı hemen yandaki Kırağın tepeye ulaşır. Ancak kolları kaybettiği yer olan Güney Tepede kalmıştır. Savaşın hızını kestiği bir anda Gök Gözün kolları olmadan  savaştığının fark edilmesi ve olaya şahit olan  bir arkadaşının şaşkınlıkla bağırması olağan üstü durumu sonlandırır. O anda Gök Göz Şehit olarak son nefesini verir. Bunun üzerine arkadaşları Gök Gözün Allah dostu bir şehit olduğuna kanaat getirerek Gövdesini son nefesini verdiği ''Kırağın Tepeye'', kollarını ise ilk düştükleri yer olan ''Güney Tepeye''  gömerler.

NAMLI BİR BEY KILIÇ/KALKANIYLA GÜNEY TEPEDE SAVAŞIRKEN KOLLARINI KAYBETMİŞ ANCAK SAVAŞA YİNE KILIÇ/KALKANIYLA DEVAM EDEREK DÜŞAMI PÜSKÜRTÜP KIRAĞAN MEVKİİNE KADAR İLERLEMİŞ.ANCAK O AN ARKADAŞLARINDAN BİRİSİ KOLSUZ OLARAK SAVAŞTIĞI DURUMU FARKEDİYOR VEŞAŞKINLIKLA BAĞIRIYOR.O ANDA GÖKGÖZ ORADA SON NEFESİNİ VERİYOR VE VUCUDU KIRAGANDAKİ GÖKGÖZ TEKKESİNE ,KOLLARI GÜNEY TEPEYE GÖMÜLÜYOR.RUHU ŞAD OLSUN

5) Karacaören Köyü  Soyuk Ahşap Camii;

 Karacaören Köyü, Soyuk Mahallesinde yer almakta olup, Soyuk Camii adıyla anılmaktadır. Harim ve önündeki sonradan kapatılmış sundurmadan oluşan yapı Köy Tüzel Kişiliğine aittir ve minaresi bulunmamaktadır. Genel görünüm itibari ile Salıpazarı Ahşap Camilerinin özelliklerini taşıyan yapı dıştan iki katlı cephe düzenine sahiptir. İri taşlar üzerine bindirilen kirişlerin üzerine yerleştirilen taban nemin etkisinden kurtulmak amacıyla topraktan yükseltilmiş, meşe cinsi ağaçtan ahşap perdeler yığma olarak muntazam dilmeler halinde yerleştirilmiştir. Köşelerde kurtboğazı geçme tekniğiyle tutturulan ahşap perdelerdeki düzgünlük oldukça dikkat çeker. Camiyi oluşturan ahşap perdeler aynı ölçülerde kesilerek aralara dikmeler yerleştirilmiş ve dikme aralarındaki açıklıklar pencere olarak düzenlenmiştir. Caminin her iki katında muntazam kesilmiş perdeler  ve bu perdeler arasında harimi dolanan bir kat kirişi mevcuttur. Duvarları oluşturan perdeler kavilalar ile sağlamlaştırılarak statik dengenin sabitlenmesi sağlanmıştır. Harim alt ve üst katlarda simetrik bir görüntü veren dikdörtgen formlu giyotin kanatlı pencere sistemi ile aydınlatılmaktadır.

Camii önündeki kapalı sundurmadan harime geçilmektedir. Harim girişinin sağından bir merdivenle mahfele çıkış sağlanmaktadır. Ahşap yığma tekniği ile inşa edilen yapıda kare formlu harem içten  düz tavanlı ve mihrap önü kubbeli  dıştan ise dört omuzlu kırma çatı ile kapatılmıştır. Alaturka kiremitle örtülü kırma çatı son yıllarda yapılan değişikliklerle Marsilya kiremitle kaplanmıştır. Sade bir işçilik gösteren çift kanatlı kapıyla girilen  harim de mahfel,  -U- şeklinde doğu-batı yönde devam eder ve ortada balkon formunda mihrap yönünde çıkıntı yapar. Toplam altı sütunla taşınan mahvel genel olarak sade bir görüntü arz edip, sütunların başlık ve altlık kısımları kare, gövdeleri ise çokgen  kesitlidir. Gövdede tespihlikleri bulunmaktadır. Sütun dizisi tavanı desteklemek amacıyla mahvelde de devam etmektedir. Harime doğru çıkıntı yapan Mihrap yuvarlak hatlı kenarları tırtıklı  niş şeklinde bir düzenleme gösterip iki yanında kıble duvarı boyunca uzanan rahle sekisi görülmektedir. Vaiz kürsüsü ile  süslemeli kapı tacına sahip minber genel olarak sade bir işçilik gösterir. Beratında 1962 yazılı olan camii, İki katlı bir cephe düzenine sahip olan ve kareye yakın dörtgen plan sergileyen camii 19.yy. da inşa edilmiş ahşap camiiler geleneğindedir. Soyuk Ahşap Camiinin  Tesciline ilişkin  bilgi ve belgeler hazırlanarak  Samsun Kültür Varlıklarını Koruma Kuruluna iletilmiştir.

6) Yayla Köyü Azap İni Mağarası;

Salıpazarı İlçesi Yayla Köy, Azap İni Mevkiinde bir Mağara görülmüştür. Yaklaşık 10 m2 lik bir alanı kaplayan mağara doğal özellikler göstermektedir. Doğal bir kaya açıklında oluşan mağarada arkeolojik veri tespiti yapılmamıştır.

7) Yayla Köyü Şelalesi;

Yayla Köyde oldukça yüksek akış mesafesine sahip bir şelale görülmüş olup, çevresi ile güzel bir panorama oluşturmaktadır.