Kavak İlçesinde Köy isimleri tarihe ışık tutuyor

ANADOLU'NUN KALBİ KAVAK'TA ÇARPIYOR

Kavakta yer alan Köy isimleri tarihi bir geçmişe de ışık tuttuğu görülüyor. Burada adeta küçük Anadolu konuşlanıyor. 

Samsunun Kavak İlçesine bağlı köy isimleri bakın nereden geliyor. Hepsinin de bir tarihçesi var. Bu haberimizde yer alan köy isimlerinin dışında da birçok köy ismi de yine Türkmen cemaatine mensubiyet taşıyor.   

CEMAAT ADI TAŞIYAN YERLEŞİMLER

Ahurlu: Osmanlı arşiv belgelerinde Ahurlu Türkmen cemaatinden bahsedilir. Bu Türkmen cemaati; Bozulus Türkmenleri içerisindedir.

Cemaat-i Ağcakilise: (Ağcakise)Bazı Müslüman köylerin isimleri, bu köyde olduğu gibi önceki gayrimüslim karakterleri taşımaktadır Bu Türkmen cemaatini kayıtlarda Teke Türkmenleri arasında da görüyoruz

Artuklu: Köy adını buraya yerleşen kayıtlarda Artuklu, Artuklar Yörüğü diye bilinen Yörük Türkmen cemaatinden alır. Aynı zamanda bu cemaat, Dulkadir Türkmenleri arasında yer almaktadır. Maraş Yörükleri taifesi içerisinde Avşar boyunda da bulunmaktadır.

Not: Artuklu ismini taşıyan bu köyümüz ne yazık ki ismini Atayurt olarak değiştirilmiştir. 

Azıklı: Köy, adını Azıklı diye Türkmen yörükân taifesinden alır.

Cemaat-i Başkend: (Bıstad) 16.yüzyılda Kavak kazasının en kalabalık köylerinden olan Bistad köyünde Cemaat-i Başkend adında bir topluluk yaşamaktadır.

Bayındır: Köyün adı, Oğuzların Bayındır boyundan gelir. Bayındır, Kaşgarlı Mahmut'un boy listesinde 3. Reşideddin ve Yazıcıoğlu'nun listesinde ise Üçokların başında gelir. Divan-ı Lügat-it Türk de bu boy Bayundur şeklinde belirtilir. Doğu lehçelerinde Bayundur şeklinde söylenen bu boy adı, Batı lehçelerinde Bayındıra dönüşmüştür. Bayındırın anlamını Reşideddin; daima yiyecekle dolu olan yer olarak nitelendirir. Yazıcıoğlu ise, yeni hemişe, bay nimetlü ol diye belirtir. Tahrir defterlerinde 52 köy ve ekinliğin bayındır adını taşıdığı görülür. Bunlar Anadolu'nun orta ve batı bölgelerinde bulunuyor.

Beğköyü: Beyköy adının nereden geldiği yönünde emin bir bilgiye sahip değiliz. Bu adla anılan tahrir defterlerinde Beyköyü Yörükleri Cemaatine rastlıyoruz. Osmanlı arşiv kayıtlarında geçen Beğ Cemaati ise Bozulus Türkmenleri, Atçeken Yörükleri ve İçel Yörükleri taifesi arasında bulunup Yıva boyuna mensuptur.

Beğtimur: (Bekdemir) Köy; Osmanlı arşiv kayıtlarında Beğtimurlu, Bektimurlu, Beğtimur diye anılan Türkmen cemaatinin buraya yerleşmesiyle adını alır. Bu cemaat; Avşar ve Terkemiş Yörükleri, Akkoyunlu Yörükleri taifesi içinde Avşar boyuna tabidir. Cemallü kabilesi taifesi olarak da Karkın boyuna mensuptur.

Bektaşlu: Bu Türkmen cemaati, Rişvan aşiretine tabi bir şahinci cemaat olup, şahin yetiştirirlerdi. 16. yüzyıl tahrir defterlerinde görüldüğü üzere Kavak kazasında şahincilikle uğraşanlar, bu cemaat olabilir. Halaçoğlu'nun tespitlerine göre; Dulkadirli Türkmenleri, Maraş Yörükleri, Günerli taifesi içerisinde Kınık boyuna tabidir.

Celallü: Celallü cemaati, İç-il Türkmenleri arasında Kusun boyu içerisinde yer alır. Kosun taifesi olarak Avşar boyunda; Yaban Eri taifesi, Dulkadirli Türkmenleri taifesi olarak Beğdili boyunda tabidir.

Çakallı: Köy adını buraya yerleşen, Osmanlı arşiv belgelerinde Çakal, Çakallı, Çakallar, Çakallu, Çakal Türkmeni tabiriyle anılan konargöçer Türkmen cemaatinden alır. Çakallı cemaatini Yeni İl Türkmenleri arasında tespit ediyoruz. Bu Türkmen cemaatini sonuç olarak; Dulkadirli Türkmenleri, Bozulus Türkmenleri, Maraş Yörükleri taifesi olarak Avşar boyuna ve bazı Bozulus Türkmen taifelerinin ise Yıva boyuna mensup olduğunu belirtebiliriz.

Çaruklu: Kaşgarlı Mahmudun Oğuz boyları listesinde 22. boy çarukluğ olarak gösterilir. Reşideddinin yazmalarında bu boy yaparlu şeklinde geçer. Kaşgarlı Mahmud, Türk boylarının yerlerinden bahsederken Bizans ülkesine yakın olan boylardan sonra boyları doğuya doğru sıralarken Orta Asya'da yaşayan boylar içinde çaruk/çarık boyunu da belirtir.

Danışmanalan: Köy adını Danişmendlü, Danişmendli, Damaklu adıyla geçen cemaatten alıyor. Danişmendli aşireti dağılarak birçok Türkmen toplulukları meydana getirmişlerdir.

Değirmencili: Köy, adını Değirmenci, Değirmencili, Değirmencilü olarak anılan Türkmen cemaatinden alır. Ulaş boyu içerisinde de yer alan cemaat Yıva boyu içinde Maraş Yörükleri, Dulkadir Türkmenleri taifelerine mensuptur.

 Dudulu: Arşiv kayıtlarında cemaat; Dudullu, Dudulu şeklinde geçer.

 Ferruhşad Cemaati: Bu Türk cemaati hakkında bir bilgi tespit edemedik.

Gulam ve Çukuralan-ı Gulam Köyleri: Köy adını, Osmanlı arşiv kayıtlarında Gulamanlı, Gulamanlu tabiriyle geçen Yörük Türkmen cemaatinden alıyor. Bu taife, Maraş eyaletinde kayıtlarda geçer. Dikkat çeken bir husus ise; köyün nüfus kayıtlarında 19.yüzyılda Köleoğlu lakabını taşıyan aileler vardır.

Göçebe: Köy adını Türkmen Yörük Cemaatinden almaktadır. Yöreye Anadolu öncü kuvvetleri (akıncıları) olarak gelmiş olup bölgenin güvenliğinde rol oynamışlardır. Oğuz Türklerinin Kayı boyuna tabidirler.   

Hacılu: Köy adını Osmanlı arşiv kayıtlarında geçen Hacılu, Hacılı, Hacılulu, Hacılılı Yörük Türkmen cemaatinden alıyor Halaçoğlu'nun tespitlerine göre bu cemaat; birçok Türkmen taifelerinde yer almakta hatta Bayındır, Avşar, Varsak, Yüreğir, Bayad, Kınık, Kayı, Kızık, Eymür, Dodurga boyları arasındadır

İdrislü: Osmanlı arşiv kayıtlarında İdris, İdrislü, İdrislü yörüğü diye geçen Yörük taifesinden adını alır. Maraş yörükleri taifesi olarak Eymür ve Avşar boyuna, Ulu Yörük taifesi olarak Salur boyuna, Dulkadirli Türkmenleri olarak Eymür boyuna tabidir.

Kadılu: Bu yerleşim yeri, adını Kadı, Kadılar, Kadılu diye geçen yörükan taifesinden alır. Ağcalu kabilesi, Haleb Türkmenleri taifesi olarak Bayad boyuna, Maraş Yörükleri taifesi olarak Avşar ve Kınık boyuna, Millî taifesi olarak Avşar boyuna tabi bir cemaattir.

Kafalaz: Maraş Yörükleri arasında bulunan bir Türkmen cemaatidir.

Cemaat-i Karacalu: Köy, buraya yerleşen Cemaat-i Karacalu Türkmen cemaatinden adını alır. Osmanlı arşiv kayıtlarında bu cemaat Karaca, Karacalu, Karacalar diye geçer. Bu cemaat, Dulkadir oymakları arasında yer alır. Dulkadir oymaklarına mensup teşekküller, Bozok bölgesine yerleşmişler ve ayrıca Sivas'ın güneyinde Yeni-İli meydana getirmişlerdir. Daha 16.yüzyıl başlarında bu ele mensup oymakların Ankara bölgesine kadar yerleşmiş oldukları görülüyor. Kayseri ve Kırşehir bölgeleri de bu elin yerleşme sahaları arasındaydı. Tespitlere göre bu Türkmen cemaati, Türkiye'nin birçok yerine yayılım göstermektedir. Bayındır, Yıva, Varsak, Eymür, Beğdili, Salur, Karkın, Kayı, Kınık, Avşar, Kızık boyları arasında birçok taife arasında yer alır. 

Cemaat-i Karantu: Köy, adını buraya yerleşen Cemaat-i Karantu Türkmen cemaatinden alır. Köyün en önemli özelliği 16.yy.ın 3.çeyreğinde Canik sancakbeyinin oturduğu köydür. Mühimme kayıtları ise bu durumun bölgenin asayişi ile yakından ilgili olduğunu gösteriyor.

Cemaat-i Karayusuf: Köy, arşiv belgelerinde Karayûsuf, Karayûsuflu, Karayûsufoğlu tabiriyle geçen Yörük Türkmen cemaatinden adını alır. Bu Türkmen cemaati, Bayad ve Yüreğir Oğuz boyları arasında yer alır.

Karga: Arşiv kayıtlarında Karga, Kargalı, Kargalu tabiriyle anılan Yörükân taifesinden bu adı alır. Bu cemaat, Selmanlu aşiretine bağlıdır. Selmanlu, Gündeşli taifesinden; Selmanlu-ı kebir, selmanlu-ı sagir cemaati Danişmendli Türkmenleri arasındadır. İçel yörükleri arasında da yer alır.

Karlu: Köy, adını buraya yerleşen Karluk Türklerinden alır. Fakat 17.yüzyıl başlarında köyün adı avarız defterlerinde geçmediğine göre yerli halk burayı terk etmiş olabilir. Karluklar 12.yy.da Maveraunnehir de iki kalabalık göçebe topluluk olarak oğuzlarla yaşıyorlardı. Bunlar orta Asya'dan buraya sıkıştırmalar yüzünden gelmişlerdi. Yine bu sıkıştırmalar sonucu İran ve Anadolu ya göç ettiler. Anadolu'da Karluk, Karlık, Karlu ve Karlı adlarını taşıyan köyler 13. yüzyılda Moğol tehlikesi karşısında eski yurtlarını terk edip Anadolu'ya gelen Karluk Türkleri tarafından kurulmuştur. Türkmen etnonimisinde ve toponimisinde Garlık boyunun kendi adı ve oymak adları çok fazladır.

Kavallı: Kavallu, Kaçar oymakları arasında bir obadır. Kaçar oymağı Yukaru-Baş ve Aşağı-baş olmak üzere iki kola ayrıldı. 20.yüzyılda hüküm süren İran şahları da bu oymağa mensuptur. Kaçarların iki kolu şu obalara ayrılır. Kavallu, Develü, Kikyalu, Dabanlu, Suçanlu, Kerlü, İzzeddinlü. Sümer, Kavallı obasının doğrusunun Kovanlu olacağını bazen koyunlu biçiminde yazılsa da buna ihtimal vermediğini belirtir. İran yazarlarından Said Nasifi'ye göre bir zamanlar Suriye sınırlarına yakın bir yerde bulunan Kaçar Türk boyu 14. ve 15. yüzyıllarda İran'a göç ederek burada yerleşmişlerdir. 1400 yılı başında Şam'a sefer düzenleyen Timur'un ağır baskıları altında ister istemez bir aralık Türkistan'a dönmeye mecbur olmuşlardır.

Kayı: Birçok kaynakta Kayı sözcüğünün Reşideddin'e atıfta bulunarak sağlam-muhkem gibi anlamlara geldiğinin belirtilmesi üzerinde duran bir etimolojik incelemede Türkçe kayan sözcüğüne dikkat çekiliyor. Lehçe-i Osmanîde belirtilen kayan, dağlardan şiddetle inen muvakkat sel demektir. 1500-1501 tahrir kayıtlarında Kayıların toprak vergisiyle koyun vergisi birbirine karışmışlardır. Ancak nüfus kayıtlarında sürü sayıları ve önemi gittikçe azalırken, tarım gelirlerini arttırmalarıyla kayı boyu yerleşimde çok başarılı olmuştur. Köyün adı, Oğuzların (Türkmenlerin) 24 boyundan Bozoklara bağlı Kayı boyundan gelir. Kayı, Kaşgarlı Mahmut'un eserinde kayığ olarak boy listesinde Kınık'tan sonra ikinci sırada; Reşideddin ve Yazıcıoğlu'nun listesinde ise ilk sıradadır. Reşidedinin listesinde anlamı sağlam iken Yazacıoğlu'nun listesinde muhkem olarak belirtilmiştir. Boy Anadolu'da en çok yayılan Türk boyudur. 16.yy.da 94 köyü vardı.

Not: Köyün adı Kaya köyü olarak geçmektedir.

Kethüda: Köy adını Osmanlı arşiv kayıtlarında kethüda, Kethüdalu tabiriyle anılan Yörük Türkmen cemaatinden alır. Bu cemaat, Bozulus Türkmen aşiretindendir. Maraş Yörükleri taifesi arasında Yüreğir boyuna ait olarak da görülür.

Köseli: Türkay, bu cemaatin Bozulus Türkmen aşiretine tabi olduğunu Bozok sancağı dâhilinde Selmanlu-i sagir kazasında bulunan zemheri karyesine iskân olunduğunu örnek vererek gösterir. Selmanlu-i sagir'in Danişmendli Türkmenleri arasında yer aldığını biliyoruz. Böyle söylemekle beraber Halep Türkmenleri içinde yer alan Çepniler arasında Köseler oymağının bulunduğunu belirten kusun taifesine mensup Tarsus Türkmenleri içerisinde bu cemaate yer veren araştırmacılar da bulunuyor. Bunun nedeni; bu cemaatin nüfusunun çok olmasıyla birçok aşiret içine sinmesinden ileri gelebilir. Nitekim Halaçoğlu da tespitlerine göre bu cemaati birçok taife arasında ve Varsak, Kınık, Avşar, Eymür, Bayad, Kayı, Yüreğir Oğuz boyları içerisinde yer aldığını belirtir.

Kurşunlu: Köy, adını Kurşunlu Yörük taifesinden alır. 1691 yılında Dulkadirli ulusuna bağlı oymakların, Ceyhun nehri üzerindeki Kınık, Berendi ve Ayas kazalarına yerleştirilip daha sonra Zülkadirden ifraz edilip bu oymakların İfraz-ı Zülkadriye ismiyle anıldığını belirten Halaçoğlu, bu gruba tabi oymaklar ve cemaatler arasında Kurşunlunun olduğunu da ortaya koyar.

Muhsinlü: Köy, Osmanlı kayıtlarında Muhsinli, Muhsinlü, Muhsinoğlu tabiriyle anılan Yörük Türkmen cemaatinden alır. Eymür ve İğdir Oğuz boyları arasında yer alan bir cemaattir.

Muradbeyli: Muradbeğ Cemaati, Döğer boyuna mensuptur.

Ozan: Köy, adını Bozulus aşiretine bağlı Ozanlı, Ozan Ozancılı, Ozancılu, Ozanlar Cemaatinden alıyor. Bu cemaate Tarsus Türkmenleri arasında, Salur Oğuz boyu içerisinde de rastlanır.

Sofu Cemaati: Sofu, Sofular adıyla anılan Türkmen cemaati; Güne Barza cemaatine bağlı Yıva boyu, Kosun taifesi ve Ulaş taifesine bağlı Bayındır boyu, Alatalu taifesine bağlı Dodurga Oğuz boylarına mensuptur.

Susuz: Köy, adını coğrafî ve jeolojik yapısından almamıştır. Köy, su sorunu çekmeyen hatta çevresinden bir derenin aktığı yerde kuruludur. Köyün içerisinde hem kuru hem de sulu dereler vardır. Köy adını Osmanlı arşiv kayıtlarında geçen Susuzlar Yörük Türkmen cemaatinden alır. Teke Türkmenleri taifesi içerisinde Avşar boyuna tabidir.

Sülemiş: 15. ve 16. yüzyıl tahrir defterlerinde Sülemiş diye geçen köy, adını buraya yerleşen Osmanlı kayıtlarında Sülemişli, Sülemişlü, Sülümüşlü tabiriyle anılan Yörük Türkmen cemaatinden alır. Bu cemaat; Döğer ve Avşar Oğuz boyları arasında bulunur.

Şeyhlü ve Şeyhlü(Şıhlı): Bu iki yerleşim yeri de; Köy, adını buraya yerleşen, Osmanlı arşiv belgelerinde Şeyhler, Şeyhli, Şeyhlü tabiriyle anılan Yörük Türkmen taifesinden alır. Türkay'a göre bu cemaat, Bozulus aşiretindendir. Osmanlı arşiv belgelerinde Birçok yerde iskân olan bu cemaatin Dulkadir, Yeni İl, Bozulus Haleb Türkmenleri gibi büyük topluluklar içindeki aynı aşiretlerle bağını kurmak müşküldür. Gündüze göre; bunlar Bozulus veya Dulkadir Türkmenlerinden kopan gruplar olmalıdır. Bu cemaati, Danişmendli Türkmenleri içinde de görüyoruz. Aynı zamanda aşiretin Kızılırmak kenarında Kesikköprüde iskân edilmiştir. Öte yandan aşiret Ahmedlü, Develi, Kılıçlı, Avşar, Sunkurlu adıyla oymaklara bölündüğü tespit edilmiştir.

Tabaklı: Köy, Tabağlı, Tabağlu, Tabaklu diye geçen Yörük Türkmen cemaatinin buraya yerleşmesiyle adını alır. Namraş kabilesi, Dulkadir, Haleb Türkmenleri, Maraş Yörükleri taifesi arasında Bayad boyu içerisinde yer alır. (Halaçoğlu, 2009: 2138)

Tatarmusalu: Kınık boyu içerisindeki Türkmen cemaatidir.

Tuman: Köy, adını buraya yerleşen bir Yörük Türkmen cemaatinden alır. Osmanlı kayıtlarında bu cemaat; Tuman, Tumanlı, Tumanlu, Duman, Dumanlı, Dumanlu, Tumanlar tabiriyle anılır. Bu cemaat, Danişmendli aşiretlerinden olan Boynuinceli oymakları ve Rişvan aşireti arasında da görülüyor.

Turak: Köy, adını kayıtlarda Turak, Turaklar, Turaklı, Turaklu, Durak, Duraklar, Duraklu, Duraklı, Turakca, Durakca şeklinde geçen Yörükan Taifesinden alır. Cemaat İfraz-ı Zülkadriye, Mamulu Türkmenleri arasında gösterilir.

Ulaşalan: Tarsus Türkmenleri arasında bulunan bu cemaati, Beğdili Türkmen aşireti içerisinde de görebiliyoruz. Ulaş boyu, Tarsus Türkmenlerini oluşturan 2. boydur. Çukurova haricinde de bu boya mensup teşekküllere rastlanır. Boy adını Türkmen beylerinden Ulaş Beyden almıştır. Onun adına izafeten Tarsusun kuzey-batı istikametinde yer alan ve Bulgar Dağına kadar uzanan bölgeye de ulaş yurdu denmiştir. Osmanlı idarî düzenlemesinde tesis edilen nahiye ve kazaya da bu isim verilmiştir.

Zekeriyalu: 5 ve 16. yüzyıl tahrir defterlerinde Zekeriyyalı, Zekeriyyalu konargöçer Tahrir defterlerinde Zekeriyalu tabiriyle anılan bu yer; adını buraya yerleşen Zekeriyya Türkmen cemaatinden alır. Bu cemaat İç-il Türkmenlerinde bulunurken; Tarsus Türkmenleri arasında Esenlü boyunun en büyük cemaatlerinden birisidir. Ancak 1543 de 4 cemaate ayrılmıştır.

NOT: Burada adı geçmeyen ancak; Kavakta çok sayıda köy ismi tarihi geçmişe sahip olmakla birlikte bazıları coğrafi konumlarına göre isimlendirildiği görülmektedir. En kısa zamanda bu isimler de eklenmeye çalışılacaktır.